Kiedy zapytamy kogoś o to, czym jest znak towarowy, zazwyczaj odpowiedź będzie dotyczyła nazwy firmy lub jej logo. Okazuje się jednak, że istnieją również niekonwencjonalne znaki towarowe. Znakiem towarowym może być bowiem wszystko to, co odróżnia daną firmę na rynku.
Zapisy dotyczące tego, czym są znaki towarowe, a także, w jaki sposób można je wykorzystać, znajdziemy w Ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej. Na mocy ustawy znakiem towarowym może posługiwać się wyłącznie uprawniony do tego podmiot. Jeżeli natomiast dany podmiot nie jest właścicielem znaku towarowego, korzystanie z niego wymaga zgody osoby uprawnionej. Zgoda ta ma przybrać postać licencji. Zgodnie z art. 120 ustawy „Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony”. Znakiem towarowym nie są hasła takie jak „klinika”, „fryzjer” czy „dentysta”. Są to jedynie zwykłe informacje na temat rodzaju oferowanych usług. Tego typu oznaczeń nie zastrzega się. Można natomiast zastrzec nazwę „Usługi Fryzjerskie — Akademia Fryzur”, ponieważ zawiera ona element fantazyjny, który umożliwia odróżnienie jednych usług od drugich.
Do znaków konwencjonalnych zaliczamy między innymi:
- Słowne znaki towarowe, w przypadku których ochronie podlega sama nazwa, bez szaty graficznej.
- Słowno-graficzne znaki towarowe, w których ochronie podlega logo. Zazwyczaj chroniony jest wygląd znaku, ale ochrona może obejmować także jego nazwę.
- Graficzne znaki towarowe, gdzie chronimy rysunek, sygnet. W tym przypadku znak towarowy stanowi część logo lub samodzielną grafikę.
Czym są niekonwencjonalne znaki towarowe?
Bardzo często poza np. logo, o rozpoznaniu danej marki decydują również inne elementy, takie jak np. kształt opakowania. Prawdopodobnie najsłynniejszym przykładem będzie tutaj dobrze wszystkim znana butelka Coca-Coli. Pod pewnymi warunkami niekonwencjonalne znaki towarowe można zarejestrować. Czasami znakiem towarowym może być np. zapach, dźwięk czy deseń. Znaki niekonwencjonalne podzielić można na znaki będące oznaczeniami widzialnymi, postrzeganymi głównie wzrokowo, a także oznaczenia niewidzialne, które postrzegane są innymi zmysłami, do których należą np. węch, słuch, dotyk oraz smak. Do oznaczeń widzialnych zaliczamy między innymi kolory, gesty, hologramy, a także znaki stanowiące deseń. Niewidzialne znaki towarowe to natomiast znaki dźwiękowe, zapachowe, smakowe i dotykowe. Oznaczenia niewidzialne oraz widzialne dzielone są jeszcze na kilka innych podgrup. Należą do nich znaki towarowe przestrzenne, przedstawiające trójwymiarowy kształt produktu, do których należy wspomniana wcześniej butelka, a także batonik Kit Kat oraz klocek Lego. Kolory lub oznaczenia kolorów, które jednak są znakiem towarowym trudnym do zastrzeżenia, ponieważ sama barwa zgodnie z orzecznictwem nie może stanowić znaku towarowego. Określony kolor powinien być kojarzony z jedną marką. Firmą, której udało się zastrzec dany kolor, jest np. Nivea, która zarejestrowała kolor granatowy, T-Mobile z kolorem różowym oraz kolor fioletowy Milki. Widzialnym niekonwencjonalnym znakiem towarowym mogą być np. trzy paski używane przez firmę Adidas, które znajdują się z boku butów lub na bokach nogawek. Są to tzw. znaki pozycyjne, które dotyczą szczególnego umiejscowienia na danym towarze. Niekonwencjonalne znaki towarowe to również animacje. Jedną z najbardziej charakterystycznych animacji jest ryczący lew będący znakiem charakterystycznym amerykańskiej wytwórni filmowej Metro-Goldwyn-Mayer. Inna rozpoznawalna animacja to również ta z podawaniem sobie rąk, którą zastrzegła firma Nokia. W animacji tej zawarto określony gest, który również może być widzialnym niekonwencjonalnym znakiem towarowym. Poza wymienionymi znakami istnieją jeszcze znaki towarowe będące oznaczeniem powtarzających się elementów, co stanowi deseń. Jednym z najbardziej charakterystycznych wzorów jest kratka zastrzeżona przez Burberry, będąca znakiem rozpoznawczym firmy. Niewidzialne niekonwencjonalne znaki towarowe to np. dźwiękowy znak towarowy, który zapisuje się zazwyczaj w formie zapisu nutowego lub pliku audio. Znaki niewidzialne to także zapachy, które powinny jednoznacznie wskazywać na źródło pochodzenia, jednak tego typu znaki należą do niezwykle trudnych do zastrzeżenia. Ponieważ mózg człowieka jest w stanie zarejestrować kilka tysięcy zapachów, które mogą wywoływać różne emocje oraz skojarzenia, fakt ten zaczął być wykorzystywany przez producentów i przedsiębiorców. Zaczęli oni wykorzystywać zapachy jako oznaczenia odróżniające pewne produkty od innych. Trudne do zastrzeżenia są także smakowe znaki towarowe, których nie udało się jeszcze zastrzec mimo istnienia takiej możliwości w teorii.
Zastrzeżenie określonych zapachów jako znaków towarowych może powodować pewne problemy i wyzwania zwłaszcza w przypadku sporów. Aby oznaczenie zapachowe faktycznie podlegało ochronie, konieczne jest używanie dokładnie takiego samego zapachu, jaki miał dany znak w momencie jego zgłoszenia oraz musi być on stosowany dla tych towarów, oraz usług, które zostały objęte takim zgłoszeniem. Według niektórych wytycznych znaki zapachowe na ten moment nie są możliwe do przedstawienia w sposób jasny, zrozumiały i konkretny. Za niewystarczające do zastrzeżenia danego zapachu uznaje się wzory chemiczne, opisy słowne, ani próbki zapachów, co jest problematyczne pod względem ich zastrzeżenia. Ponieważ próbka zapachu nie jest trwała, jej złożenie nie wystarczy do zastrzeżenia znaku towarowego, a same zapachy nie są jeszcze oznaczane w celu odróżnienia od innych na tyle precyzyjnie, jak np. kolory.
Ochrona niekonwencjonalnych znaków towarowych
Powstaje jednak pytanie, czy niekonwencjonalne znaki towarowe są chronione w taki sam sposób jak te konwencjonalne? Do niedawna nie istniała możliwość ochrony niekonwencjonalnych znaków towarowych. Została ona wprowadzona z wejściem w życie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej. Wymóg graficznego przedstawienia znaku zastąpiono wymogiem przedstawienia oznaczenia w rejestrze. By dany niekonwencjonalny znak towarowy mógł podlegać ochronie, musi być jasny, precyzyjny, kompletny, trwały, zrozumiały oraz obiektywny. Bardzo często w przypadku rejestracji niekonwencjonalnych znaków towarowych zdarzają się pewne problemy. Jedne urzędy patentowe odmawiają ich rejestracji, inne natomiast robią to bez większych problemów. Jeśli chcemy zastrzec pewien znak towarowy, należy go zarejestrować w urzędzie do spraw własności przemysłowej. W Polsce jest to urząd patentowy w Warszawie. Prawo ochronne na znak towarowy wynosi 10 lat, jednak może ono zostać przedłużone.
Bardzo możliwe, że ze względu na rozwój technologii zacznie istnieć coraz więcej niekonwencjonalnych znaków towarowych. Przykładem mogą być wymienione wcześniej animacje komputerowe. Na ten moment stanowią one niewielki odsetek zgłoszeń znaków towarowych, ale ponieważ obecnie zauważyć można rozwój animacji komputerowej oraz technologii, wysoce prawdopodobne, że oznaczeń takich będzie coraz więcej, co powinno zwrócić szczególną uwagę osób pracujących w branży komputerowej.
Dziękujemy kancelarii adwokackiej z Poznania (https://smadwokaci.pl) za pomoc merytoryczną w przygotowaniu artykułu.